O ROMÁNICO NA GALLAECIA: Nogueira (Viana do Castelo)

SUB ERA 1239 PETRUS EPISCOPUS TUDENSIS CONSECRAVIT ECCLESIAM IN HONOREM SANCTI CAUDII

Esta igrexa mostra como desde tempos moi antigos estivo humanizada a Ribeira do Lima. Pertence ao mosteiro de São Cláudio de Nogueira. Presenta unha nave rectangular, ampliación da época gótica, a que se lle engade outra máis pequena e máis antiga. Ambos espazos están unidos a súa vez por unha arcada moi interesante por ser un dos exemplos máis antigos do románico do norte de Portugal. A visión dos portais laterais da a sensación de que non foron realizados no seu tempo sendo rematados de forma sinxela, incluso se chega a prescindir das columnas. No tímpano apenas se aprecian dous animais. A incrición da dereita recorda que foi sagrada polo bispo D. Pedro de Tui.

INTRODUCCIÓN

O Románico é a arte máis representativa de Galicia pero tamén é o estilo que marcou o nacemento de Portugal como reino independente. Debemos ter en conta que toda a área do Miño foi no só unha unidade natural senón tamén unha unidade social ata finais da Idade Media. Todo o territorio comprendido ata máis abaixo do río Lima pertenceu a diocese de Tui ata 1378. O proceso do Románico foi paralelo en ambos territorios aínda que os contextos históricos foron diferentes o que virá a sinalar moitas das súas características. En Galicia o xacobeo daralle un pulo significativo. En Portugal a maioria das construccións románicas sitúanse no norte. En xeral son construccións pequenas implantadas nas rotas de peregrinación. A súa arquitectura é simple e sobria. Os temas figurativos representan parte da escultura e están moitas veces relacionados con a loita entre as forzas do ben e do mal. A maioria dos programas e modelos son orixinarios de Galicia.

Emprazamentos

As igrexas románicas teñen unha relación profunda co seu lugar polo que a escolla do mesmo non era arbitraria. Consagran as comunidades que as queren próximas polo que se atopan nas áreas máis humanizadas. Moitas aparecen hoxe en sitios illados donde antes houbo poboacións. Garantían a protección divina para os seus bens e para os seus mortos. Era importante que tivera visibilidade notoria polo que o seu volume destacaba desde lonxe. Estas construccións tiñan un gran impacto na paisaxe e a súa altura era moi superior a das casas.

Encomendadores

No medieveo a arquitectura tiña unha gran significación como mostra de poder. Unha construcción con aparello coidado, portais ennobrecidos e outros traballos decorativos falan dun diálogo intenso entre o seu encomendador e o mestre da edificación. A figura do encomendador é fundamental xa que podería optar por canteiros de outras zonas e segundo a súa calidade constructiva garantirlle máis prestixio. Entre os máis importantes encomendadores estaban os bispos (Tui, Braga, Porto, Lamego etc). Moitas destas igrexas románicas non foron substituidas por edificios góticos como aconteceu en Europa en moitos casos. Encomendadores sistemáticos foron os abades e priores dos mosteiros. Con frecuencia algunhas igrexas románicas desaparecerán ou serán seriamente alteradas na época Moderna (S. Fiz de Cangas, S. Vicente de Cha etc).

Os Canteiros e as técnicas

Normalmente empezábase a construir pola cabeceira. Unha vez delimitado o corpo da igrexa podíase abrir ao culto o seu espazo. A unha primeira fase de aparellamento da pedra seguía outra de asentamento. Para construir ben e depresa era necesario facelo con filas de pedras cuadriculadas e coa mesma altura polo que había canteiros-montantes capaces de cortar a pedra na canteira conforme a regras predeterminadas. Xunto a igrexa en construcción estableciase un obradoiro no que se procesaba o traballo do canteiro que cuadriculaba os bloques. A cara visible era a máis coidada e levaba a sigla. Os canteiros máis experiementados encargábanse de facer as molduras decorativas, os frisos, os portais e as ventás. Empregaban a pedra de mellor calidade. Para a realización das molduras decorativas eran necesarios moldes. Os canteiros-escultores traballaban directamente sobre as pedras escollidas deitadas en horizontal ou levemente inclinadas. Primeiro marcaban o diseño da figura pasando a moldear logo. Documentalmente coñecemos moi pouco destes obradoiros medievais. Entre os canteiros máis especializados había os capiteleiros que ademais tiñan un caracter ambulante. Outros traballos no obradoiro eran o transporte das pedras, do barro, das madeiras, a realización de andamiaxes, de aparellos diversos para elavar as pedras, a forxa etc. Neste traballos había moita participación gratuíta.

Galicia y Portugal, unidos por el Románico

Para Galicia, el románico supone el arte primordial, pues coincide con la época de mayor esplendor de su historia (siglos XI-XIII), cuando Santiago de Compostela se convirtió en el tercer centro de la cristiandad junto con Roma y Jerusalén. Parece que el mayor impulso constructivo, de mano sobre todo del gran arzobispo Xelmírez (el primer arzobispo de Santiago), se vivió intensamente bajo los reinados consecutivos de Alfonso VII (prácticamente entre 1126 y 1157), Fernando II (1157-1188) y Alfonso IX (1188-1230), monarcas de León, que hicieron de Santiago la ciudad más importante del Reino. A esa época pertenecen las obras más importantes: las cinco catedrales (Santiago, Tui, Mondoñedo, Lugo y Ourense) y decenas de templos repartidos por toda la región, la Colegiata de Baiona, los catorce imponentes monasterios cistercienses, como los de Oseira, Melón y Armenteira, etc.
Para Portugal, en cambio, el románico se instala más tardíamente (siglo XII), coincidiendo, según los expertos, con su separación de León y su afirmación como reino independiente. De hecho, fue Alfonso Enríquez, el hijo de Enrique de Borgoña, primer señor feudatario de Portugal, el que, tras su proclamación como rey tras la victoria de Ourique, inició un ambicioso proyecto de construcción y de instauración del románico. Las obras más destacadas, sin embargo, se deben a su sucesor, Alfonso I, que mandó construir la catedral de Lisboa y que fundó el panteón regio de Santa Cruz, de Coimbra. Por su situación geográfica y su mayor implicación territorial en la Reconquista, las construcciones portuguesas revisten un carácter defensivo mayor que las gallegas. La catedral de Coimbra, por ejemplo, está rematada por una fila de almenas, dándole un aspecto de iglesia militar impensable en la catedral compostelana. No obstante las diferencias, el influjo artístico de Galicia, sobre todo del estilo impuesto por la catedral de Santiago, en las construcciones portuguesas es evidente, y se puede observar aún en las catedrales románicas del país, Coimbra, Évora y Lisboa.
(Texto da exposición conxunta levada cabo en 1990 pola Fundación Barrie de la Maza e a Calouste Gulbenkian en Pontevedra, Oporto e Lisboa)

O ROMÁNICO NA GALLAECIA

Nogueira (Viana do Castelo)

1 comentario:

OUTROS BLOGS DO AUTOR

ARQUITECTURA ROMÁNICA

INTRODUCCIÓN

Emprazamentos

Encomendadores

Os Fondos

Os Canteiros e as técnicas

Archivo del blog

Datos personales

Galicia y Portugal, unidos por el Románico

Feedjit