O ROMÁNICO NA GALLAECIA: diciembre 2007

S. Xulián de Astureses (Boborás, Ourense)

Portada Norte

Esta igrexa do concello de Boborás data de 1164 segundo unha inscrición detrás do retábulo principal. A súa planta é de cruz latina de nave única con contrafortes que saen pouco ao exterior polo que dan a impresión de ser piares. A cabeceira mostra tres ábsides con decoración vexetal, animal e xeométrica. Os animais dos canzorros teñen libros, instrumentos musicais etc. A portada principal ten unha triple arquivolta con tres pares de columnas con capiteis con decoracións vexetais e un deles con un par de pombas enfrontadas. O seu tímpano mostra unha Cruz Patriarcal nun circulo sobre a clave. Toda ela está enmarcada por dous contrafortes ao estilo doutras que xa vimos como a Orada en Melgaço ou San Pedro de A Mezquita tamén en Ourense. Por riba da portada érguese un tejaroz apoiado sobre cinco canzorros. A porta norte é alta e estreita con un tímpano apoiado sobre mochetas lisas. O seu arco é de medio punto con decoración vexetal e xeométrica. Toda a igrexa mostra unha incipiente transición ao gótico. No seu interior ten un teito de madeira a dúas augas en substitución dunha bóveda de medio canón. Presenta así mesmo un arco triunfal con baquetón e faixa axedrezada.

Sin moita fundamentación foi esta igrexa relacionada coa orde do Temple cando en realidade coa que estivo relacionada foi coa Orde do Santo Sepulcro. Na metade do século XV estivo a fronte dunha importante Encomenda pero ao desaparecer esta última orde pasou a depender da Encomenda de Pazos de Arenteiro. É monumento histórico artístico desde 1946.

Santo Tomé Vello de Maside (Ourense)

Apreciase no capitel exterior a figura dun lobo apresando a unha ovella

"Ventá absidal de arco redondo con catro arquivoltas de touro e escocia a máis interior, funiculada a seguinte sobre a que vai outra de arquiños e albergando o conxunto un arco de fino abilletado" (Revista Raigame nº 16, 2002)

Esta igrexa atópase apartando uns escasos centos de metros na estrada que vai hacia o Carballiño a altura do concello de Maside. É unha igrexa románica datada no século XII, dunha soa nave de pequenas proporcións. Ten ábside rectangular e teito a dúas augas. A súa portada principal mostra unha decoración contida con capiteis representando animais pareados ou un lobo apresando a unha ovella. Maior interés ten o ábside que recolle un arco redondo con molduración taqueada baixo un tejaroz sostido por canzorros con metopas decoradas. Uns dos capiteis mostra unha serea antiga con busto de muller e corpo de ave. A outra columna é salomónica e ten un home barbado e con ás.

No seu interior hai un capitel moi interesante que mostra a unha árbore e dezaseis pombas que picotean os foitos que ofrece. Este capitel do arco triunfal narra unha historia moi curiosa e frecuente no Bestiario medieveal cunha forte lección moral.

Santa Maria dos Anjos (Valença)

Esta igrexa foi aberta ao culto, segundo unha inscrición, en 1276. Presenta uns interesantes canecillos e as metopas mostran grandes similitudes coas que podemos observar na capela da Orada, de inspiración galega pois dependían da diocese de Tui. Ao lado da cabeceira levántase unha capela funeraria de 1520 e que mostra o revivalismo románico dos cachorros de caras. Atópase esta igrexa dentro da fortaleza de Valença.

B I B L I O G R A F Í A

El Románico. Historia Ilustrada de las Formas Artísticas. Alianza Editorial

Este libro pertence a colección da Historia Ilustrada de las Formas Artísticas e forma o volume 7. Trata de facer un resume visual rápido do románico en Europa polo que as imaxes non son fotografías senón debuxos. Os autores son membros do Museo do Louvre. Abarca a arquitectura, escultura, pintura e artes suntuarias. E un libro moi manexable e as ilustracións son de boa calidade. Atópse na serie libro de bolsillo de Alianza Editorial nº 1105.

El Prerrománico en Europa. Historia del Arte. Historia 16. Isidro G. Bango. 1989

El Arte Románico. Historia del Arte. Historia 16. Isidro G. Bango. 1989

Da man do catedrático de Historia da Arte Medieval da Universidade Autónoma de Madrid a revista Historia 16 realizou dos volumes interesantes como introducción bastante completa. Mostra boas ilustracións a cores, cronoloxía e ficheiro de obras-chave comentadas.

INTRODUCCIÓN

O Románico é a arte máis representativa de Galicia pero tamén é o estilo que marcou o nacemento de Portugal como reino independente. Debemos ter en conta que toda a área do Miño foi no só unha unidade natural senón tamén unha unidade social ata finais da Idade Media. Todo o territorio comprendido ata máis abaixo do río Lima pertenceu a diocese de Tui ata 1378. O proceso do Románico foi paralelo en ambos territorios aínda que os contextos históricos foron diferentes o que virá a sinalar moitas das súas características. En Galicia o xacobeo daralle un pulo significativo. En Portugal a maioria das construccións románicas sitúanse no norte. En xeral son construccións pequenas implantadas nas rotas de peregrinación. A súa arquitectura é simple e sobria. Os temas figurativos representan parte da escultura e están moitas veces relacionados con a loita entre as forzas do ben e do mal. A maioria dos programas e modelos son orixinarios de Galicia.

Emprazamentos

As igrexas románicas teñen unha relación profunda co seu lugar polo que a escolla do mesmo non era arbitraria. Consagran as comunidades que as queren próximas polo que se atopan nas áreas máis humanizadas. Moitas aparecen hoxe en sitios illados donde antes houbo poboacións. Garantían a protección divina para os seus bens e para os seus mortos. Era importante que tivera visibilidade notoria polo que o seu volume destacaba desde lonxe. Estas construccións tiñan un gran impacto na paisaxe e a súa altura era moi superior a das casas.

Encomendadores

No medieveo a arquitectura tiña unha gran significación como mostra de poder. Unha construcción con aparello coidado, portais ennobrecidos e outros traballos decorativos falan dun diálogo intenso entre o seu encomendador e o mestre da edificación. A figura do encomendador é fundamental xa que podería optar por canteiros de outras zonas e segundo a súa calidade constructiva garantirlle máis prestixio. Entre os máis importantes encomendadores estaban os bispos (Tui, Braga, Porto, Lamego etc). Moitas destas igrexas románicas non foron substituidas por edificios góticos como aconteceu en Europa en moitos casos. Encomendadores sistemáticos foron os abades e priores dos mosteiros. Con frecuencia algunhas igrexas románicas desaparecerán ou serán seriamente alteradas na época Moderna (S. Fiz de Cangas, S. Vicente de Cha etc).

Os Canteiros e as técnicas

Normalmente empezábase a construir pola cabeceira. Unha vez delimitado o corpo da igrexa podíase abrir ao culto o seu espazo. A unha primeira fase de aparellamento da pedra seguía outra de asentamento. Para construir ben e depresa era necesario facelo con filas de pedras cuadriculadas e coa mesma altura polo que había canteiros-montantes capaces de cortar a pedra na canteira conforme a regras predeterminadas. Xunto a igrexa en construcción estableciase un obradoiro no que se procesaba o traballo do canteiro que cuadriculaba os bloques. A cara visible era a máis coidada e levaba a sigla. Os canteiros máis experiementados encargábanse de facer as molduras decorativas, os frisos, os portais e as ventás. Empregaban a pedra de mellor calidade. Para a realización das molduras decorativas eran necesarios moldes. Os canteiros-escultores traballaban directamente sobre as pedras escollidas deitadas en horizontal ou levemente inclinadas. Primeiro marcaban o diseño da figura pasando a moldear logo. Documentalmente coñecemos moi pouco destes obradoiros medievais. Entre os canteiros máis especializados había os capiteleiros que ademais tiñan un caracter ambulante. Outros traballos no obradoiro eran o transporte das pedras, do barro, das madeiras, a realización de andamiaxes, de aparellos diversos para elavar as pedras, a forxa etc. Neste traballos había moita participación gratuíta.

Galicia y Portugal, unidos por el Románico

Para Galicia, el románico supone el arte primordial, pues coincide con la época de mayor esplendor de su historia (siglos XI-XIII), cuando Santiago de Compostela se convirtió en el tercer centro de la cristiandad junto con Roma y Jerusalén. Parece que el mayor impulso constructivo, de mano sobre todo del gran arzobispo Xelmírez (el primer arzobispo de Santiago), se vivió intensamente bajo los reinados consecutivos de Alfonso VII (prácticamente entre 1126 y 1157), Fernando II (1157-1188) y Alfonso IX (1188-1230), monarcas de León, que hicieron de Santiago la ciudad más importante del Reino. A esa época pertenecen las obras más importantes: las cinco catedrales (Santiago, Tui, Mondoñedo, Lugo y Ourense) y decenas de templos repartidos por toda la región, la Colegiata de Baiona, los catorce imponentes monasterios cistercienses, como los de Oseira, Melón y Armenteira, etc.
Para Portugal, en cambio, el románico se instala más tardíamente (siglo XII), coincidiendo, según los expertos, con su separación de León y su afirmación como reino independiente. De hecho, fue Alfonso Enríquez, el hijo de Enrique de Borgoña, primer señor feudatario de Portugal, el que, tras su proclamación como rey tras la victoria de Ourique, inició un ambicioso proyecto de construcción y de instauración del románico. Las obras más destacadas, sin embargo, se deben a su sucesor, Alfonso I, que mandó construir la catedral de Lisboa y que fundó el panteón regio de Santa Cruz, de Coimbra. Por su situación geográfica y su mayor implicación territorial en la Reconquista, las construcciones portuguesas revisten un carácter defensivo mayor que las gallegas. La catedral de Coimbra, por ejemplo, está rematada por una fila de almenas, dándole un aspecto de iglesia militar impensable en la catedral compostelana. No obstante las diferencias, el influjo artístico de Galicia, sobre todo del estilo impuesto por la catedral de Santiago, en las construcciones portuguesas es evidente, y se puede observar aún en las catedrales románicas del país, Coimbra, Évora y Lisboa.
(Texto da exposición conxunta levada cabo en 1990 pola Fundación Barrie de la Maza e a Calouste Gulbenkian en Pontevedra, Oporto e Lisboa)

O ROMÁNICO NA GALLAECIA

S. Xulián de Astureses (Boborás, Ourense)

Santo Tomé Vello de Maside (Ourense)

Santa Maria dos Anjos (Valença)

B I B L I O G R A F Í A

OUTROS BLOGS DO AUTOR

ARQUITECTURA ROMÁNICA

INTRODUCCIÓN

Emprazamentos

Encomendadores

Os Fondos

Os Canteiros e as técnicas

Archivo del blog

Datos personales

Galicia y Portugal, unidos por el Románico

Feedjit